تاریخچه پرواز بسیاری از ما را به یاد داستان ” برادران رایت ” در کتاب فارسی دبستان میاندازد. دو جوان آمریکایی اهل اوهایو که توانستند اولین ماشین پرنده ی سنگینتر از هوا را با استفاده از موتور ابداعی سوار شده بر آن به پرواز در آورند. اما برادران رایت نقطهی شروعی بر تلاشهای انسان برای پرواز نبودند.
با نگاهی به افسانههای کهن و ادبیات جهان، از شاهنامه گرفته تا ادبیات چین و یونان، شاهد نمونههای زیادی از پرواز انسان هستیم. اما شاید بتوان گفت اکثر قریب به اتفاق این پروازها توسط انسان صورت نمیگرفت. آنها بر روی موجوداتی خیالی چون اژدها، پرندگان غول پیکر یا قالیچههای پرنده مینشستند و رویای انسان را پیش چشمش رنگی و خیال انگیزتر جلوه میدادند.
چه کسی اولین بار رویای پرواز را محقق ساخت؟
عباس ابن فرناس (Abbas ibn Firnas) را به عنوان اولین فردی که توانست اندیشهی پرواز بشر را عملی کند میشناسند. او دانشمند، فیلسوف، فیزیکدان، شیمیدان و شاعر مسلمان اهل اندلس در جنوب اسپانیا بود. اگر از تعداد عناوین، مهارت ها و دانش وی شگفت زده شدهاید باید بگویم او دورهای را به آموختن علم طب و داروسازی پرداخت و علاوه بر آن در هنر موسیقی و معماری نیز تبحر داشت. از او اختراعات زیادی در تاریخ به ثبت رسیده است. عباس ابن فرناس در سال 810 میلادی چشم به جهان گشود. اولین تلاشهای او برای رسیدن به رویای پرواز با بررسی مکانیزم پرواز پرندگان و نیز ساختاری فیزیکی بدن آنها صورت گرفت.
از این رو او به فکر ساخت بالهایی افتاد که بر روی بدن انسان سوار میشدند. او از عبایی گشاد استفاده کرد و با استفاده از چوب هایی سبک ساختاری مشخص مانند بال پرندگان به آنها بخشید. ابن فرناس بر روی پشت بام مسجد بزرگ شهر قرار گرفت و با بال های باز خود بر روی هوا سر خورد. اگرچه نتوانست مانند یک پرنده به پرواز درآید اما فرود او چنان آهسته انجام شد که امید انسان را برای رویای پرواز قوت بخشید و به تلاش ها و اقدامات بشر برای محقق ساختن این مهم کمک کرد.
منابع دقیقی بر این ادعا وجود ندارد اما بسیاری نقل کرده اند که او در نهایت به ساخت ماشینی پرنده به گونهای بسیار ابتدایی اقدام کرد. او در سن هفتاد سالگی و پس از ده ها تلاش برای پرواز ماشین پرنده ای با بال های بزرگ از جنس ابریشم و پر عقاب ساخت.
عباس ابن فرناس مردم را برای آزمایش این ماشین پرنده فراخواند. او از تپه ای در جنوب اسپانیا بالا رفت و بالهای سبک و از جنس پر خود را به پوشش ابریشمی که بر تن داشت گره زد.
آنچه که او از انجام این آزمایش انتظار داشت پرواز در آسمان در زمانی هرچند کوتاه بود. اگرچه او در این آزمایش تا ارتفاع قابل قبولی صعود کرد اما پس از مدتی بر روی زمین سقوط کرد و دچار آسیب هایی در ناحیه ی کمر شد. شکست ابن فرناس با دستیابی به فاکتوری بسیار مهم برای طراحی یک ماشین پرواز همراه بود.
اون بیان داشت که بال های ماشین پرنده امری لازم برای یک پرواز موفق است اما کافی نیست. طراحی یک دم مانند یک پرنده جز ضروری دیگری برای یک ماشین پرواز است. دقیقا همانطور که پرنده ها بعد از پرواز ابتدا بر روی دم خود فرود میآیند. این نکته موجب پیداش ساختاری شد که امروزه شاهد آن هستیم. هواپیماها در هنگام فرود ابتدا بر روی چرخ های عقب خود می نشینند. این ها آخرین تلاش های عباس ابن فرناس در جهت تحقق رویای پرواز در دههی پایانی عمر پربار و گرانبهایش بود.
لئوناردو داوینچی و ماشین پرنده
لئوناردو داوینچی نابغهی مشهور ایتالیایی دورهی رنسانس از دیگر افرادی است که برای پرواز به کمک بشر شتافت. اگرچه بیشتر افراد او را به عنوان یک هنرمند نقاش با تابلوهای مشهوری چون ” مونالیزا ” یا همان لبخند ژکوند و “شام آخر” می شناسند اما باید گفت او بسیاری از عمر خود را صرف علم نیز کرد. او علاوه بر نقاشی در رشته هایی چون ریاضی، معماری، موسیقی، کالبدشناسی، مهندسی، تندیسگری و هندسه تبحر فراوان داشت و دنیای مدرن امروز را مدیون تلاش ها و اختراعات بی نظیر خود ساخت.
قرن ها از ساخت اولین ماشین پرنده به دست عباس ابن فرناس گذشته بود که در سال 1490 میلادی لئوناردو داوینچی آزمایشات و تحقیقات پرواز انسان را از سر گرفت.
او بررسی های بسیاری بر روی فرم پرواز پرندگان، مکانیزم حرکتی و ساختار بدن آنها انجام داد. داوینچی ایدههای خود برای طراحی یک ماشین پرنده را بر روی کاغذ ثبت کرد.
بسیاری از این آثار او همچنان در موزه های دنیا نگهداری می شوند. این ماشین پرنده با نام ornithopter یا بال زن شکلی نزدیکتر به مدل های امروزی داشت. بال زن در حقیقت وسیلهای است که در دستهی هواگردها قرار میگیرد. در طراحی این هواگرد تلاش شده است که جسم با بال زدن به پرواز درآید.
دقیقا مانند یک پرنده! در حقیقت طراحان آن به دنبال الگوبرداری از مکانیز پرواز پرندهها و حشرات بودند. بال زن ها امروزه شکلی مدرن به خود گرفته اند و تحقیقات همچنان بر روی آنها انجام میشود. آنها معمولا در دو دسته طراحی میشوند. دستهای از آنها که دارای موتور هستند.
دستهای که در آن خلبان نقش بازوی حرکتی را ایفا میکند. مانند آنچه که در طراحیهای داوینچی شاهد آن هستیم. وی میدانست طراحی بالهایی که بتواند وزن انسان را برای پرواز تحمل کند غیر ممکن است؛
بنابراین وسیلهای را طراحی کرد که در آن انسان بر روی تختهای دراز بکشد و دو بال بزرگ و پرده مانند را با استفاده از اهرم های دستی، پدالهای پا و سیستم قرقره به حرکت درآورد. اگرچه اختراع داوینچی هیچگاه شکلی واقعی به خود نگرفت اما طراحیها و تحقیقات نهایی او در این مورد به ساخت بسیاری از هواپیما ها کمک کرده است. این دست نوشتهها امروزه در موزهی بزرگ واشنتن نگهداری میشوند.
برادران رایت سرآغاز هواپیما های سنگینتر از هوا
در دسامبر 1903 برادران آمریکایی رایت دست به اختراعی زدند که آن را کمتر از یک انقلاب نمی توان دانست. انقلابی در رویاهای دیرینه ی انسان؛ انقلابی در صنعت حمل و نقل جهان. اگرچه تلاشهای اولیهی آنها برای ساخت یک هواپیمای سرنشین دار با شکستهای بسیاری مواجه شد اما پس از گذشت چند سال اولین نمونهی موفق از هواپیماهای تک موتوره را به پرواز در آوردند.
اما پرواز در آسمان آنها را متقاعد نکرد؛ با گذشت زمان برادران رایت اختراع خود را توسعه دادند. آنچه که آنها به دنبال آن بودند توانایی خلبان در هدایت و تنظیم حرکت هواپیما تا ارتفاعی بالاتر و حفظ تعادلی بیش از قبل بود.
این تلاشها با موفقیتهای چشمگیری در تاریخچه پرواز همراه بود. در این آزمایش آنها هواپیمای خود را تا ارتفاع 18 متری سطح زمین و با سرعت 32 کیلومتر بر ساعت آن هم در جهتی مخالف وزش باد به پرواز در آوردند.
اما اینها تنها گوشهی کوچکی از شروع یک انقلاب در حمل و نقل جهان بود. اختراع اولین نمونه از هواپیماهای سنگین تر از هوا و استفاده از موتور در ساخت آنها استارت تحولاتی مهم در مسیر دانش و نیز زندگی روزمرهی انسان و همچنین تاریخچه پرواز رقم زد.