آیا هواپیماها دارای اشعه مضر هستند؟

پرواز، خود به اندازه کافی برای بسیاری از مسافران امری نگران کننده و استرس زا است. هر چند که در حال حاضر پرواز ایمن ترین روش مسافرت محسوب می شود، با این وجود همواره برای افرادی که ترس از پرواز دارند، دلیلی برای نگرانی وجود دارد.

در این میان آیا تابش اشعه های مضر در طول پرواز نیز می بایست به این لیست اضافه شود؟ آیا به واقع نیاز است تا در هنگام پرواز از خود در برابر این اشعه ها محافظت کنیم؟ در ادامه به بررسی انواع موارد مرتبط با میزان تابش اشعه در هنگام پرواز می پردازیم.

• آیا سفر هوایی برای سلامتی مضر است؟

در پاسخ به این سوال باید گفت، از آنجایی که مسافران مدت زمان زیادی را در سفر هوایی سپری نمی کنند، احتمالا این چنین نیست. همچنین میزان تشعشات ایجاد شده به اندازه ای نیست که برای مسافران مشکل ساز و آسیب زننده باشد. اما با این وجود در این مقاله سعی داریم تا با توضیح چگونگی ایجاد تشعشعات و میزان آن، آرامش خاطر برای افرادی که نگرانی در این خصوص دارند، فراهم شود.

• پرتوهای کیهانی و تابش هوایی

پیش از آنکه به تاثیرات این اشعه بپردازیم، برای لحظه ای در نظر بگیریم که این پرتوها از کجا حاصل می شوند؟ در حالی که به نظر می رسد این پرتوها ناشی از اشعه ایکس به کار رفته در بخش کنترل فرودگاه یا برخی مکانیسم های موجود در هواپیما باشد، باید گفت که واقعیت کاملا متفاوت است.

پرتوهای کیهانی بزرگترین منبع تابش هوایی هستند. فضانوردان نیز به هنگام ترک کره زمین دریافت این پرتوها را تجربه می کنند. اما نیازی نیست که به منظور دریافت این پرتو و اثرات آن به مدار وارد شوید. در حالی که اتمسفر هوا بیشتر این اشعه ها را به خود جلب کرده و ما را در برابر آن محافظت می کند، ارتفاعی که در آن پروازها صورت می گیرد باعث می شود تا مسافران به این پرتوها نزدیک تر باشند.

از یک سو، میزان در معرض قرار گرفتن این اشعه، به خصوص در مقایسه با آنچه که فضانوردان تجربه می کنند، ناچیز است. از طرفی دیگر، در معرض پرتو بودن به این معناست که هر بار فرد پرواز می کند، تحت تاثیر این اشعه قرار می گیرد.

البته باید گفت این اشعه تنها مربوط به پرواز با هواپیما نیست. ما در طول روز از طرق مختلف در ارتباط با پرتوها هستیم. همانند اشعه هایی که از ماکروویو یا تلفن همراه ساطع می شود و تعداد بسیار کمی از ما عواقب قابل توجه این موارد را متحمل می شویم.

بنابراین به منظور تاثیر اشعه روی بدن شما، می بایست مدت زمان طولانی در برابر میزان خاصی از پرتو قرار بگیرید. بنابراین، آیا هواپیماها دارای تابش هستند؟ در پاسخ باید گفت بله، اما این میزان تابش به اندازه ای نیست که برای سلامت خطر آفرین باشد.

بنابراین به جز مواردی استثنا، هیچ یک از موارد در حالت عادی به گونه ای نیست که بتواند برای فرد مشکلی ایجاد کند. پروازهایی که انجام می دهیم به اندازه کافی به پرتوهای کیهانی نزدیک نیستند و همچنین پرواز های محدودی هم که در این محدوده انجام می شوند به اندازه کافی طولانی نیستند که باعث نگرانی زیادی شوند.

• پرتو هواپیما در مقابل اشعه ایکس

برای درک بهتر از میزان اشعه دریافتی در پرواز با هواپیما باید گفت که این میزان پرتو کمتری از مقداری است که شما در زمان عکس برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه، آن را دریافت می کنید. بنابراین نباید نگرانی در خصوص پرتوهای کیهانی در هنگام پرواز وجود داشته باشد.

• آیا مدت زمان پرواز اهمیت دارد؟

در پاسخ به این سوال، همانطور که پیشتر توضیح داده شد باید گفت بله، مدت زمان پرواز بر میزان اشعه دریافتی موثر است. اما با توجه به مدت زمان اکثر پرواز ها می توان گفت این میزان پرتو دریافتی به اندازه ای نیست که آسیب رسان به بدن باشد.

هرچه پرواز شما طولانی تر باشد، مدت زمان طولانی تری در معرض اشعه کیهانی قرار خواهید داشت. همین امر در مورد ارتفاعات نیز صدق می کند. بنابراین، هرچه از نظر فنی بیشتر پرواز کنید، خطر قرار گرفتن در معرض پرتو بیشتر خواهد بود.

به طور کلی در یک زندگی معمولی میزان اشعه دریافتی ما بسیار اندک است. گفته می شود این عدد معادل 0.33 mSv است. اما در زمان پرواز و هنگامی که مدت زمانی را در هوا سپری می کنیم این رقم افزایش می یابد.

رکورد بیشترین میزان دریافت اشعه کیهانی متعلق تام اسکوتر، با داشتن بیشترین میانگین زمان در هوا است. اما در همین مورد نیز با وجود بالا بودن مدت زمان پرواز باید گفت، ریسک آن تنها 0.003 mSv در هر ساعت در ارتفاع 30000 فوتی است.

این بدان معناست که احتمال خطر ابتلا به سرطان برای یک فرد عادی 25% است در حالی که برای فردی مانند تام اسکوتر 25.5% است. یعنی با وجود این میزان پرواز تنها 0.5 درصد بیشتر، خطر ابتلا به سرطان در این فرد وجود دارد.

درست است که به هر حال افزایشی در این میزان رخ داده است اما به اندازه ای نیست که بخواهد ما را از انجام سفرهای هوایی منصرف کند. چرا که در هر صورت قرار نیست مدت زمانی به اندازه تام اسکوتر، در هوا سپری کنیم.

با وجود اینکه مدت زمان پرواز شما بر میزان قرار گرفتن در معرض اشعه تأثیر می گذارد، گاهی شما مجبور به پرواز با هواپیما هستید. بنابراین یا باید با این مساله کنار بیایید یا همانند فضانوردان برای کاهش ریسک دریافت پرتو از لباس مخصوص استفاده کنید که قطعا امری ناممکن است.

• آیا پرواز در شب میزان تابش اشعه را کاهش می دهد؟

در رابطه با موضوع که آیا پرواز در شب می تواند میزان پرتوهای هوایی را کاهش دهد گفته می شود که این امر، به طور کامل خطر پرتوها را کاهش نمی دهد. اما در ادامه به بررسی برخی از تئوری های موجود در این زمینه می پردازیم.

به طور کلی برخی از افراد به دلیل تغییر در زمان خواب و به دنبال آن خستگی که ناشی از پرواز در شب است، ترجیح می دهند پرواز هایشان اغلب در طول روز انجام شود. اما اگر بدانند که پرواز در شب می تواند تا حدودی از تابش پرتوهای مضر جلوگیری کند، احتمالا آن را به خستگی ناشی از بی خوابی ترجیح می دهند.

با این وجود باید گفت که پرتو کیهانی چیزی نیست که تنها در طول روز بتابد و شب خبری از آن نباشد. تا زمانی که خورشید و سایر ستاره های منظومه شمسی به کره زمین تابش دارند، این اشعه ها نیز مسیر خود را به سمت جو ما پیدا می کند، جایی که آنها جذب می شوند.

• بارداری و خطر تابش پرتوهای هوایی

با وجود لذت های بسیاری زیاد مارد شدن، باید گفت که بارداری یکی از دشوارترین تجربیات زندگی یک زن محسوب می شود. دوره ای که مادر به منظور حفظ سلامتی فرزند و خودش می بایست از انجام برخی فعالیت ها پرهیز کند و با محدودیت هایی که در این دوران وجود دارد، کنار بیاید.

آن ها باید از خوردن مشروبات الکلی، کافئین و هر نوع فعالیت سنگین خودداری کنند. اما آیا پرواز با هواپیما، به دلیل وجود پرتو های مضر نیز می بایست به این لیست اضافه شود؟ هشداری که در بسیاری از مراکز درمانی در رابطه با قرار گرفتن زنان باردار در معرض اشعه ایکس داده می شود.

آیا تابش پرتوهای کیهانی در طول پرواز هم تا این اندازه خطرناک است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت، درست است که پرواز با هواپیما به دلایل گوناگونی می تواند برای زنان باردار خطرناک باشد، اما تشعشع پرتوهای هوایی جزو این موارد نیست.

همانطور که پیشتر بیان شد، اشعه ای که هنگام پرواز با هواپیمای تجاری در ارتفاع 30،000 پا در معرض آن قرار می گیریم حتی از دستگاه اشعه ایکس فوق الذکر که گفته می شود مادران باردار می بایست از آن دوری کنند، کمتر است.

متوسط ​​خطر تولد نوزاد ناقص در ایالات متحده 3٪ و سقط جنین 15٪ تخمین زده شده است. اما تاکنون هیچ مدرکی وجود نداشته که نشان دهد این عدد به شکلی قابل توجه در نتیجه تابش پرتوهای کیهانی در طی پروازها تغییر می کند.

با این وجود، بیایید به بررسی برخی دیگر از فرضیات ادامه دهیم. به عنوان مثال، آیا تفاوتی میان هواپیمای بزرگ و کوچک در رابطه با میزان دریافت اشعه وجود دارد؟ از نظر فنی، می توان گفت که مورد دوم ایمن تر است، چرا که این هواپیماها تمایل به پرواز در ارتفاع پایین تری دارند، بنابراین گفته می شود که فاصله بیشتری از پرتوهای کیهانی دارند. هر چند که این موضوع بیشتر از لحاظ تئوری قابل قبول است.

همچنین در خصوص رابطه میان بارداری و سقط جنین مهمانداران هواپیما نیز فرضیاتی مطرح است. با وجود اینکه مواردی در رابطه با سقط جنین مهمانداران هواپیما مشاهده شده، اما هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد این سقط ها مربوط به تابش اشعه های کیهانی است.

هر یک از این سقط ها می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. به عنوان مثال، یکی از این موارد می تواند استرسی باشد که در این زمینه کاری وجود دارد. اما از نظر علمی، هیچ مدرکی مبنی بر وجود ارتباط بین میزان تشعشعات دریافتی در هوا و سقط جنین، نقص در هنگام تولد یا … وجود ندارد.

کاملا طبیعی است که زمانی که صحبت از امنیت و سلامت فرزندان باشد، هر پدر و مادری سعی در رعایت کلیه جوانب دارد. اما تحقیقات نشان داده که هیچ مدرک علمی در خصوص خطر پرتوهای هوایی برای زنان باردار یا زنانی که قصد دارند باردار شوند، وجود ندارد.

• پرتو هواپیما و نوزادان

توضیحاتی در رابطه با میزان خطر پرواز برای زنان باردار بیان شد. اما آیا نوزادی که به دنیا آمده، ممکن است در هنگام پرواز در معرض پرتوهای کیهانی باشد؟ آیا والدینی که به تازگی صاحب فرزندی شده اند می بایست از سفر هوایی خودداری کنن؟

در اینجا و در پاسخ به این سوال نیز باید گفت، در حالی که نوزادان بیشتر در معرض تابش اشعه هستند، بنابراین از نظر فنی خطر بیشتری ممکن است برای آنها وجود داشته باشد. به همین دلیل بسیاری از والدین سعی می کنند تا حد امکان از پروازهای غیر ضروری خودداری کنند.

اما با توجه به مطالعات انجام شده نشان می دهد که نیازی به این کار نیست. چرا که حتی اگر شما پروازی معادل 15 ساعت، در ارتفاع 30000 پایی داشته باشید، میزان کل اشعه دریافتی شما در حدود 0.075 mSv بوده در حالی که، میزان پرتو دریافتی در زمین معادل 0.33 mSv است.

بنابراین شاید از نظر تئوری و فنی اینگونه به نظر برسد که اشعه ساطع شده در هنگام پرواز برای نوزادان خطرناک است. اما تاکنون هیچ مدرک علمی مبنی بر وجود خطر احتمالی اشعه های مضر پرواز برای کودکان مشاهده نشده است.

• ارتفاع و خطر تابش پرتوهای  هوایی

پیشتر توضیحی مختصر در این خصوص داده شد. اما آیا به واقع میزان ارتفاع تفاوت محسوسی را در این فاکتور خطر ایجاد می کند؟ پاسخ این سوال نیز منفی است. اگر ارتفاع عامل اصلی خطر برای شرایطی مانند سرطان ناشی از تابش باشد، می بایست خطر ابتلا به این بیماری در افراد ساکن کوه های آلپ یا راکی بیشتر باشد، در صورتی که به هیچ عنوان این چنین نیست.

بنابراین ارتفاع نیز تاثیری بر میزان اشعه دریافتی ندارد. دولت انگلستان دوز تابش پرتو هوایی در پرواز بر فراز آتلانتیک را 0.08 mSv  کمتر از سی تی اسکن (1.4 mSv) در نظر گرفته است. حتی متوسط ​​قرار گرفتن در معرض تابش اشعه سالانه برای شهروندان در انگلستان (2.7 mSv) و ایالات متحده (6.2 mSv) ارزیابی شده است.

همین امر در مورد هواپیماها نیز صادق است. در حالی که از لحاظ فنی و تئوری این گونه به نظر می رسد که هواپیماهایی که در ارتفاع پایین تری پرواز می کنند، میزان تابش کمتری را دریافت می کنند. اما این اختلاف مقدار به قدری ناچیز است که از نظر علمی ثابت نشده است.